Pamięć Świata

To międzynarodowa lista najbardziej wartościowych dokumentów, aktów, rękopisów, druków i nagrań ważnych dla całego świata i cywilizacji. Poza listą krajową jest jeszcze lista międzynarodowa na której aktualnie znajduje się 17 pozycji z naszego kraju.

Nowe wpisy to

    Dokument Przemysła II z 15 sierpnia 1295 r. z zasobu Archiwum Diecezjalnego w Pelplinie
    Dokument króla Kazimierza Wielkiego dla biskupa ormiańskiego Grzegorza we Lwowie z 4 lutego 1367 r. z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych
    Trybunał Koronny Lubelski (1579-1811) z zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie
    Archiwum Ordynacji Zamojskiej ze Zwierzyńca (1581-1944) z zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie
    Przywilej Chełmiński z 1 października 1251 r. z zasobu Archiwum Państwowego w Toruniu
    Średniowieczne rotulusy z klasztoru premonstratensów na Ołbinie we Wrocławiu (1257, 1305-1370) z zasobu Archiwum Państwowego we Wrocławiu
    Kolekcja utworów Fryderyka Chopina z lat 30. i 40. XIX w. z zasobu Biblioteki Jagiellońskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego
    Rękopiśmienna spuścizna Juliusza Słowackiego (1835-1865) z zasobu Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu
    Rękopis „Balladyny” Juliusza Słowackiego (ok. 1834-1838) z zasobu Biblioteki Narodowej w Warszawie
    Rękopis zbioru wierszy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego pt. „W żalu najczystszym” z 1942 roku z zasobu Biblioteki Narodowej w Warszawie
    Teki Górskiego – zbiór rękopisów do historii Polski i krajów sąsiednich w XVI w. z zasobu Biblioteki Narodowej w Warszawie
    5 unikatowych egzemplarzy dzieł Jana Heweliusza (1647-1690) z zasobu Polskiej Akademii Nauk Biblioteki Gdańskiej
    Kolekcja płyt gramofonowych Polskiego Radia z września 1939 roku z zasobu Archiwum Polskiego Radia S.A.
    Rękopiśmienny atlas Mappy Hrabstwa Bialskiego z 1781 roku z zasobu Towarzystwa Naukowego Płockiego
    Mapa Księstwa Pszczyńskiego z 1636 roku z zasobu Archiwum Państwowego w Katowicach

Na liście krajowej wraz z 15 nowymi jest już 58 pozycji. Wśród nich znajdziemy na polskiej stronie UNESCO:

Konstytucja 3 maja 1791 (Ustawa Rządowa) – uznawana za pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną konstytucję, przechowywana w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie

Złoty kodeks gnieźnieński z II poł. XI w. (Codex Aureus Gnesnensis) – księga liturgiczna używana podczas wielkich wydarzeń kościelnych i państwowych od średniowiecza do czasów współczesnych, przechowywana w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie.

Kronika Galla Anonima z XII w. – najstarsza kronika polska, zachowana w „Kodeksie zamojskim”, zawiera informacje o początkach państwa polskiego i ważnych wydarzeniach w jego dziejach, przechowywana jest w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Dokument lokacyjny miasta Krakowa z 5 czerwca 1257 r. – akt wprowadzający Kraków do środkowoeuropejskiego systemu prawa miejskiego, mający wpływ na obecną zabudowę miasta, przechowywany w Archiwum Narodowym w Krakowie.

„Banderia Prutenorum” autorstwa Jana Długosza z 1448 r. – najstarsza w Europie księga chorągwi, zawiera podobizny 56 chorągwi zdobytych na wojskach krzyżackich, w tym pod Grunwaldem, przechowywana jest w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Kazania świętokrzyskie z II poł. XIII w. – najstarszy zachowany prozatorski tekst w języku polskim, przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Opis żup bocheńskich i wielickich z 1518 r. (Brevis et accurata regiminis ac status zupparum Vieliciensium et Bochnensium sub annum Christi 1518 descriptio) – unikalny opis struktury i funkcjonowania jednego z największych królewskich przedsiębiorstw ówczesnej Europy, przechowywany w Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.

Białoruski Tristan z XVI-XVII w. – rękopiśmienny kodeks z białoruską wersją legendy o Tristanie i Izoldzie, przechowywany w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu.

Autograf „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza (1832-1834) – dzieło literackie – pamiątka historyczna – nośnik narodowych wartości, przechowywany w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu.

Akta Organizacji Narodowej Powstania Styczniowego (1863-1864) – obejmują zapisy dążeń narodu polskiego do odzyskania niepodległości utraconej w wyniku trzech rozbiorów Polski, w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie.

Memoriał Ignacego Jana Paderewskiego do prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona z 17 stycznia 1917 roku – zawiera uzasadnienie konieczności odbudowy niepodległej, niezależnej gospodarczo Polski z dostępem do morza, przechowywany jest w Archiwum Akt Nowych w Warszawie.
W 2016 roku, w ramach drugiej edycji, na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata wpisane zostały:

Rocznik świętokrzyski dawny – najstarszy, powstały w XII w., zachowany w oryginale pomnik polskiej historiografii, zawierający informacje o pierwszych wiekach polskiej państwowości, w tym o ślubie Mieszka I z Dąbrówką i chrzcie Polski, przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie;

Dokument Zbiluta z 1153 r. – dokument fundacyjny klasztoru cystersów w Łeknie wydany przez polskiego rycerza Zbiluta z Panigrodza; jest to najstarszy akt prawny sporządzony w Polsce; dwa zachowane egzemplarze przechowywane są w Archiwum Państwowym w Poznaniu i Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie

Akt unii krewskiej - dokument wystawiony 14 sierpnia 1385 r. przez króla Władysława Jagiełłę, rozpoczynający okres unii Polski i Litwy, przechowywany w Archiwum i Bibliotece Krakowskiej Kapituły Katedralnej;

Akt erekcyjny Związku Pruskiego – dokument z 14 marca 1440 r. przechowywany w zbiorach Archiwum Państwowego w Toruniu, potwierdzający powstanie związku miast i rycerstwa Prus w obronie przed Zakonem Krzyżackim;

Mszał Zakonu Krzyżackiego z Biblioteki Mariackiej w Gdańsku – bogato zdobiony XV-wieczny mszał krzyżacki wykorzystywany do celów liturgicznych w Kościele Najświętszej Marii Panny w Gdańsku, przechowywany w Bibliotece Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk;

Statut Łaskiego z 1506 r. – pierwszy wydany drukiem urzędowy zbiór praw Królestwa Polskiego, przechowywany w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie;

Andrzeja Frycza Modrzewskiego „O poprawie Rzeczypospolitej" - pierwsze, pochodzące z 1551 r., łacińskojęzyczne wydanie dzieła propagującego wieloaspektową reformę Rzeczypospolitej w dziedzinie życia politycznego, prawodawstwa, szkolnictwa, stosunków z Kościołem, egzemplarz z własnoręczną dedykacją Andrzeja Frycza Modrzewskiego dla króla Zygmunta Augusta; w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego;

Kazimierza Stronczyńskiego „Opisy i widoki zabytków starożytności w Królestwie Polskim” – bogato ilustrowane opracowanie stanowiące efekt inwentaryzacji zabytków prowadzonej w połowie XIX w. na terenie Królestwa Polskiego przez Kazimierza Stronczyńskiego; jest to dokumentacja pierwszej w Polsce i Europie państwowej inwentaryzacji zabytków; przechowywane w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie;

Testament polityczny księcia Adama Jerzego Czartoryskiego – sporządzony 14 lipca 1861 r., jeden z najważniejszych dokumentów dotyczących roli polskiej emigracji oraz samego księcia A. J. Czartoryskiego i ugrupowania skupionego wokół jego osoby; przechowywany w zbiorach Fundacji XX. Czartoryskich w Krakowie;

Proces o Morskie Oko - zbiór dokumentów dotyczących zakończonego w 1902 r. sporu prawnego wygranego przez Władysława Zamoyskiego, o utrzymanie w granicach polskiej Galicji najbardziej malowniczego zakątka Tatr – okolic Morskiego Oka; zbiór przechowany jest w Bibliotece Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk;

Archiwum Towarzystwa Naukowego Warszawskiego - dokumentuje działalność największej, powstałej w 1907 r. na terenie zaboru rosyjskiego organizacji mającej na celu rozwijanie badań naukowych oraz publikację ich wyników w języku polskim; obejmuje unikatowe materiały ukazujące dorobek polskich uczonych do II wojny światowej; znajduje się w zbiorach Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
W 2018 roku, w ramach trzeciej edycji, na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata wpisanych zostało 21 obiektów:

Józef Pawlikowski, Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość? – pierwodruk z 1800 r. broszury politycznej, która wywarła istotny wpływ na myśl niepodległościową w okresie zaborów; egz. przechowywany w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie.

Stefan Żeromski, Przedwiośnie – rękopis oprawny, autograf (ok. 1921–1924); jedna z najważniejszych polskich powieści społeczno-politycznych XX wieku, powstała w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości; miejsce przechowywania: Biblioteka Narodowa w Warszawie.

Towarzystwo Naukowe Krakowskie jako korzenie Polskiej Akademii Umiejętności 1815-1872-1918 – zespół dokumentów stanowiący jedyne w swoim rodzaju, szczegółowe świadectwo długoletniego działania instytucji o wielkich zasługach dla rozwoju polskiej nauki i kształcenia kolejnych pokoleń badaczy w okresie rozbiorów, która znacznie wpłynęła na organizację życia naukowego w odrodzonej Polsce; miejsce przechowywania zbioru: Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.

Uchwała połączonych Izb Sejmowych w sprawie wprowadzenia kokardy narodowej z 7 lutego 1831 r. – pierwszy w dziejach Polski i jeden z pierwszych na świecie aktów prawnych regulujących kwestię barw narodowych; miejsce przechowywania: Towarzystwo Historyczno-Literackie, Biblioteka Polska w Paryżu.

Henryk Sienkiewicz, Trylogia. Autografy powieści: Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski (1882-1888) – pisana „ku pokrzepieniu serc” w czasach, gdy Polski nie było na mapach, osadzona w realiach burzliwej historii Rzeczypospolitej połowy XVII w. – okresu jej potęgi, ale i poważnego kryzysu – „Trylogia” była i jest do dzisiaj lekcją patriotyzmu dla wielu Polaków; miejsce przechowywania: Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu.

Dekret Rady Regencyjnej z dnia 31 października 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury – pierwszy w historii państwa polskiego akt prawny, regulujący i budujący całościowy system ochrony zabytków w odrodzonej Polsce; miejsce przechowywania: Archiwum Akt Nowych.

Afisz Rada Regencyjna do Narodu Polskiego! z 11 listopada 1918 r. Afisz dokumentujący moment przejęcia władzy przez Józefa Piłsudskiego; miejsce przechowywania: Biblioteka Narodowa w Warszawie.

Zespół akt Naczelny Komitet Narodowy (1914-1920) – dokumentuje proces powstawania i działania Legionów Polskich – formacji wojskowej, która walnie przyczyniła się do odzyskania przez Polskę niepodległości; miejsce przechowywania: Archiwum Narodowe w Krakowie.

Dokumentacja Polskiej Organizacji Wojskowej (1914-1920) – zbiór dokumentów, umożliwiających prześledzenie historii i działalności utworzonej z inicjatywy Józefa Piłsudskiego tajnej polskiej paramilitarnej formacji dywersyjno-wywiadowczej, która swoją działalnością torowała drogę do niepodległej Polski, a w latach późniejszych stała się wzorem dla innej organizacji podziemnej – Armii Krajowej; miejsce przechowywania: Wojskowe Biuro Historyczne Centralne Archiwum Wojskowe.

Akta Wydziału Narodowego Polskiego (1917-1918) – działający w Chicago w latach 1916–1926 Wydział Narodowy Polski (WNP) to organizacja, której celem – oprócz organizowania życia Polaków w USA – była praca nad przywróceniem niepodległej Polski; m.in. w ramach zorganizowanej przez WNP akcji rekrutacyjnej ochotników do tworzonej we Francji Armii Polskiej, tzw. Błękitnej Armii, od października 1917 do lutego 1919 roku zgłosiło się ponad 38 tys. ochotników; miejsce przechowywania dokumentów: Muzeum Polskie w Ameryce i Muzeum Romantyzmu w Opinogórze.

Akta Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza (1918-1922) – unikatowe materiały archiwalne kancelarii Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza, datowane od listopada 1918 do grudnia 1922 roku - lata najbardziej intensywnych walk zbrojnych (wojna polsko-bolszewicka) i zabiegów dyplomatycznych o kształt odradzającej się państwowości polskiej; miejsce przechowywania: Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce.

Dokumenty Powstania Wielkopolskiego (1918-1919) – dotyczą jednego z nielicznych w historii Polski powstań, które zakończyło się zwycięstwem: decyzją w kończącym I wojnę światową traktacie pokojowym zawartym 28 czerwca 1919 r. w Wersalu, na mocy której Wielkopolska i część Pomorza zostały odłączone od Rzeszy i przyznane Polsce; miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu i Muzeum Historii Miasta Poznania, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu.

Atlas, mapa i rękopisy Eugeniusza Romera związane z jego działalnością w procesie kształtowania granic Polski (1916-1920) – jedne z podstawowych źródeł wiedzy na temat przebiegu walki dyplomatycznej o granice Polski w latach 1919–1920: pamiętnik paryski (1919) i diariusz preliminarzy pokojowych w Rydze (1920 r.) to unikatowe relacje naocznego świadka, pokazujące szczegółowy przebieg negocjacji pokojowych i procesów rozwiązywania sporów o granice państwa polskiego; mapa, będąca wynikiem rozmów pokojowych z przedstawicielami Rosji Radzieckiej w Rydze, jest jedynym zachowanym w zbiorach polskich dokumentem przedstawiającym dokładny, naniesiony czerwonym atramentem przebieg granicy polsko-rosyjskiej z 1920 r.; miejsce przechowywania: Biblioteka Jagiellońska w Krakowie.

Traktat pokoju między Polską a Rosją i Ukrainą, podpisany w Rydze 18 marca 1921 r. (Traktat Ryski) – traktat pokoju, zawarty podczas rozpoczętej we wrześniu 1920 roku konferencji w Rydze, o doniosłym znaczeniu nie tylko dla państw będących jego stronami, ale również dla Europy Środkowo-Wschodniej – jako jeden z filarów stabilności regionu; dla Polski oznaczał zakończenie okresu stanowienia państwa, wytyczania jego granic, otwierając drogę dla pokojowego rozwoju odrodzonego kraju; miejsce przechowywania: Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Akt pamiątkowy objęcia Górnego Śląska przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej podpisany 16 lipca 1922 roku w Katowicach – nawiązując do wersalskiego traktatu pokojowego zawartego po I wojnie światowej pomiędzy zwycięskimi mocarstwami a Niemcami, zapowiedzianego w nim plebiscytu i podjętej przez Konferencję Ambasadorów decyzji o podziale Górnego Śląska, upamiętnia symbolicznie przyłączenie do Polski ziem, które przez kilkaset lat pozostawały poza jej obszarem; miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Katowicach.

Plakaty z okresu wojny polsko-bolszewickiej (1919-1920) autorstwa wybitnych artystów (m.in. Edmund Bartłomiejczyk, Bogdan Nowakowski, Edmund John, Kamil Mackiewicz, Stanisław Sawiczewski, Felicjan Szczęsny Kowarski), unikatowe świadectwo mobilizacji społeczeństwa wobec wojny bezpośrednio zagrażającej przetrwaniu świeżo odzyskanego państwa; miejsce przechowywania: Muzeum Plakatu w Wilanowie, Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie.

Film Polonia Restituta (1928 r.) – wyprodukowany z inicjatywy Józefa Błeszyńskiego w roku 1928, kiedy obchodzono jubileusz 10-lecia odzyskania niepodległości, wykorzystując częściowo oryginalne materiały z lat 1917–1921, przedstawia wydarzenia, które przyczyniły się do odzyskania niepodległości oraz ukształtowania granic Polski po latach zaborów; miejsce przechowywania: Narodowe Archiwum Cyfrowe i Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny.

Polska jednostka monetarna – Złoty; zespół monet, ich prób oraz wzorów banknotów ([1919] 1924) – 28 lutego 1919 r. Sejm Ustawodawczy ustanowił obowiązującą walutę, której nadał nazwę złoty, jednak z powodu trudnej sytuacji gospodarczej w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości, wprowadzony został w 1924 roku, w ramach reformy monetarnej i skarbowej rządu Władysława Grabskiego; Miejsce przechowywania: w zbiorach Narodowego Banku Polskiego.

Dokumenty związane z budową portu w Gdyni (1921-1927): ustawa z 23 września 1922 r. o budowie portu w Gdyni, protokół 93-go posiedzenia Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej z 21 sierpnia 1922 r., sprawozdanie stenograficzne z 339 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dnia 23 września 1922 r. dotyczące ustawy o budowie portu w Gdyni, projekty portu z 1924 i 1925 r. oraz księga pamiątkowa z lat 1921–1927 – dotyczą budowy niezależnego, nowoczesnego portu, jako warunku bezpieczeństwa i rozwoju odrodzonego państwa; miejsce przechowywania: Archiwum Akt Nowych i Muzeum Miasta Gdyni.

Projekt dekretu o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego, ogłoszonego w Dzienniku Praw Państwa Polskiego z 6 grudnia 1918 r. – dekret Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z 28 listopada 1918 roku przyznawał równe prawa wyborcze – zarówno czynne, jak i bierne – wszystkim obywatelom, którzy ukończyli 21. rok życia, stawiając tym samym Polskę w gronie państw, które najwcześniej przyznały pełne prawa wyborcze kobietom; miejsce przechowywania: Archiwum Akt Nowych.

Depesze poselstwa RP w Bernie z lat 1940-1945 – szyfrogramy przesyłane z i do Poselstwa w Bernie jako unikatowe źródło ukazujące systematyczne, szerokie działania polskich dyplomatów w Szwajcarii, podejmowane od 1940 roku, na rzecz ratowania Żydów w okupowanej Europie (wytwarzanie fałszywych paszportów; informowanie państw alianckich i neutralnych o Holokauście; interwencje m.in. w Londynie, Waszyngtonie, Watykanie, Ameryce Pd.; pośredniczenie w przekazywaniu pieniędzy; próby doprowadzenia do wstrzymania w 1944 roku transportów Żydów z Węgier i Słowacji do Auschwitz; próby pertraktacji w celu zatrzymania eksterminacji Żydów); miejsce przechowywania: Archiwum Akt Nowych.

Z okazji 4. edycji wręczenia certyfikatów, wystawę o wpisanych dokumentach będzie można oglądać w Warszawie przed Kordegardą, Galerią NCK do 30 czerwca.