Rok, który zaczyna się w grudniu

Pod koniec listopada w liturgii Kościoła coraz częściej pojawia się tematyka eschatologiczna. W Liturgii Słowa dominują czytania, w których przywoływana jest wizja końca świata, Sądu Ostatecznego i powtórnego przyjścia Chrystusa. Szczególnie wymownie zapowiedzi i obrazy powrotu Syna Bożego na ziemię, by na wieki zapanować nad całym odkupionym stworzeniem, brzmią w jedną z ostatnich niedziel listopada, gdy przeżywamy uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata, a jednocześnie ostatnią niedzielę roku kościelnego. Ta sama tematyka wprowadza w nowy rok liturgiczny, który zaczyna się wraz z początkiem Adwentu – w pierwszą niedzielę okresu poprzedzającego Boże Narodzenie i przygotowującego do przeżywania tych świąt.

Wprowadzony przez Kościół rok, zwany kościelnym lub liturgicznym, pokrywa się z rokiem kalendarzowym, ale w innym dniu się zaczyna i kończy. Jego rytm wyznacza wspominanie i celebrowanie zbawczych dzieł Boga, dokonanych przez Jezusa Chrystusa. W ciągu roku kościelnego chrześcijanie jakby w skrócie przeżywają całą historię zbawienia, skoncentrowaną wokół Tajemnicy Paschalnej. Cykliczne powtarzanie się poszczególnych świąt i okresów w roku liturgicznym jest okazją dla uczestników celebracji do podejmowania wciąż na nowo wysiłku naśladowania Chrystusa, Jego Matki i świętych.

Kto wymyślił rok kościelny?

Pierwotnie jedynym obchodem świątecznym przeżywanym w Kościele była niedziela będąca wspomnieniem Zmartwychwstania Pańskiego. Od początku tego dnia chrześcijanie gromadzili się na sprawowaniu Eucharystii i przeżywaniu pamiątki Zmartwychwstania Chrystusa. - W II wieku wyróżnia się jedna z niedziel, która obchodzona jest jako Wielkanoc. Następnie, około IV wieku, zaczyna się kształtować czas przygotowawczy do Wielkanocy, który obejmuje 40 dni. To jest czas Wielkiego Postu. Zaczyna się też świętować Wielkanoc przez 50 dni - tak pojawia się okres wielkanocny - wyjaśnia bp Stefan Cichy, przewodniczący Komisji Episkopatu Polski ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. - Kiedy w połowie IV wieku zaczęto w Rzymie świętować Boże Narodzenie 25 grudnia (na Wschodzie już pod koniec III wieku obchodzono Objawienie Pańskie), na początku obchodzono tylko święto, a z czasem zaczęto przygotowywać się do niego i tak powstał okres Adwentu. Czas świętowania Bożego Narodzenia w przeszłości miał różną długość. Ostatecznie przyjęło się, że kończy się Niedzielą Chrztu Pańskiego, następującą po święcie Objawienia Pańskiego - Epifanii. Po Soborze Watykańskim II dawne niedziele po Zesłaniu Ducha Świętego i po Objawieniu Pańskim zaczęto nazywać niedzielami zwykłymi w ciągu roku.

W ciągu wieków do kształtującego się kalendarza obchodów liturgicznych wprowadzano święta ku czci Najświętszej Maryi Panny, Apostołów, męczenników, a z czasem także innych świętych. Obowiązujący obecnie w Kościele kalendarz liturgiczny został ustalony w 1969 r., wkrótce po zakończeniu Soboru Watykańskiego II, który przyniósł odnowę liturgii Kościoła.

„Pory” roku kościelnego

W ciągu rocznego cyklu Kościół wspomina całe misterium Chrystusa - od momentu Wcielenia, przez Zesłanie Ducha Świętego, po oczekiwanie na ponowne przyjście Chrystusa na końcu czasów. Zgodnie z podziałem chronologicznym, rok kościelny rozpoczyna Adwent, czyli okres przygotowania do przeżywania tajemnicy Wcielenia Syna Bożego. Zaczyna się w niedzielę między 27 listopada a 3 grudnia i trwa do 24 grudnia, obejmując cztery niedziele. - Nie znaczy to, że Adwent trwa cztery tygodnie, ale że Boże Narodzenie poprzedzają cztery niedziele adwentowe - wyjaśnia bp Stefan Cichy. Ksiądz Biskup dodaje, że w przeszłości Adwent, w różnych Kościołach lokalnych, miał różną długość. W niektórych zakonach wprowadzono 40-dniowy Adwent - na wzór Wielkiego Postu. Do dziś w Kościele ambrozjańskim, w Mediolanie, Adwent obejmuje 6 niedziel, a nie cztery.

Okres ten dzieli się na dwie części: dni do 16 grudnia włącznie są czasem radosnego oczekiwania na powtórne przyjście Chrystusa na końcu czasów. Od 17 do 24 grudnia trwa bezpośrednie przygotowanie do uroczystości Narodzenia Pańskiego, która jest obchodzona 25 grudnia. Tajemnica Wcielenia Syna Bożego w liturgii świętowana jest do niedzieli Chrztu Pańskiego, kiedy Kościół wspomina chrzest Jezusa w Jordanie. Następuje ona bezpośrednio po obchodzonej 6 stycznia uroczystości Objawienia Pańskiego, zwanej popularnie świętem Trzech Króli.

Najważniejszym czasem w roku kościelnym jest świętowanie Tajemnicy Paschalnej, czyli męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Odbywa się to od Wielkiego Czwartku do Niedzieli Zmartwychwstania. Do przeżycia tych tajemnic chrześcijanie przygotowują się w czasie 40-dniowego okresu o charakterze pokutnym, zwanego Wielkim Postem, który zaczyna się w Środę Popielcową. Nie zalicza się do niego sześciu niedziel, będących pamiątką Zmartwychwstania. Ostatnia z nich, rozpoczynająca Wielki Tydzień, zwana jest Palmową, dla upamiętnienia królewskiego wjazdu Jezusa do Jerozolimy.

Przez 50 dni po Wielkiej Nocy trwa okres wielkanocny. W tym czasie szczególnie radośnie świętowane jest zwycięstwo Chrystusa nad grzechem i śmiercią, a na zakończenie obchodzona jest Pięćdziesiątnica - na pamiątkę Zesłania Ducha Świętego na Apostołów i Maryję zgromadzonych w Wieczerniku. Dziesięć dni wcześniej, po 40 dobach od Zmartwychwstania, Kościół obchodzi uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego (w Polsce od przyszłego roku za zgodą Stolicy Apostolskiej obchodzenie uroczystości Wniebowstąpienia Pańskiego zostało przypisane do następującej po nim siódmej niedzieli Wielkanocy).

Pozostałe dni w ciągu roku tworzą tzw. okres zwykły roku kościelnego. Obejmuje on 33 lub 34 niedziele, zwane zwykłymi w ciągu roku. Składa się on z dwóch części - od niedzieli Chrztu Pańskiego do Środy Popielcowej i od Zesłania Ducha Świętego do Adwentu. Ostatnia z niedziel roku kościelnego jest poświęcona Chrystusowi Królowi.