Środa Popielcowa rozpoczyna Wielki Post

Środa Popielcowa rozpoczyna w Kościele katolickim okres Wielkiego Postu czyli czterdziestodniowej pokuty. Ma on skłonić katolików do odnowy i nawrócenia. Post trwa do Wielkanocy, która w tym roku przypada 8 kwietnia.

Liczba 40 stanowi w Piśmie św. wyraz pewnej dłuższej całości. To czas przeznaczony na jakieś konkretne zadanie człowieka lub działanie Boga. W Wielkim Poście Kościół odczytuje i przeżywa: czterdzieści dni spędzonych przez Jezusa na pustyni; czterdzieści dni potopu, po których Bóg zawarł przymierze z Noem; czterdzieści lat wędrówki Izraela po pustyni ku ziemi obiecanej; czterdzieści dni przebywania Mojżesza na Górze Synaj, gdzie otrzymał on od Jahwe Tablice Prawa.

Okresy i dni pokuty są w Kościele katolickim czasem ćwiczeń duchowych, liturgii pokutnej, dobrowolnych wyrzeczeń, dzielenia się z innymi. Z liturgii znika "Alleluja" i "Chwała na wysokości Bogu", a kolorem szat liturgicznych staje się fiolet. Trwa przygotowanie do największego święta chrześcijan, jakim jest Wielkanoc.

Wielki Post jest także okresem przygotowania katechumenów do chrztu.
W pierwszych wiekach chrześcijaństwa przygotowanie do zmartwychwstania trwało tylko czterdzieści godzin. W późniejszym czasie przygotowania zabierały cały tydzień, aż wreszcie ok. V w. czas ten wydłużył się. Po raz pierwszy o poście trwającym czterdzieści dni wspomina św. Atanazy z Aleksandrii w liście pasterskim z okazji Wielkanocy z 334 r.

Tradycyjnemu obrzędowi posypania głów popiołem towarzyszą w Wielką Środę słowa: "Pamiętaj, że jesteś prochem i w proch się obrócisz" albo "Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię".

Sam zwyczaj posypywania głów popiołem na znak żałoby i pokuty znany jest w wielu kulturach i tradycjach np. w starożytnym Egipcie i Grecji, u plemion indiańskich oraz oczywiście na kartach Biblii, np. w Księdze Jonasza czy Joela.