Oczywiście można to zrobić dzięki mapie. Mapa to pomniejszone, graficzne przedstawienie powierzchni Ziemi. Nauki związane z mapami to kartografia oraz geodezja. W czasie wakacji przydatna będzie mapa turystyczna. Znajdują się na niej drogi, rzeki, miasta, ale i wysokości wzniesień, zabytki, kościoły i punkty widokowe. Sprawdźmy, jak korzystać z mapy, jak odnaleźć na niej to, co widzimy z punktu widokowego, i co związanego z tworzeniem map możemy znaleźć w terenie.

Triangulacja i teodolit

Dawniej do pomiarów Ziemi używano triangulacji. Cały teren dzielono na trójkąty, a dzięki precyzyjnym pomiarom uzyskiwano współrzędne geodezyjne. Dziś wykorzystuje się do tego dane GPS. Na niektórych szczytach lub na dolnym poziomie wież widokowych wciąż jednak można znaleźć konstrukcje będące wieżami triangulacyjnymi. Wyznaczały one wierzchołek umownego trójkąta, gdzie stawiało się przyrząd pomiarowy zwany teodolitem. Miały też znak, na który celowało się urządzenie z sąsiedniej wieży.

Po co te punkty i słupki?

Ani na mapie, ani na zdjęciu satelitarnym nie widać wysokości danego terenu. Muszą ją określić geodeci. Mierzą oni w terenie wysokość różnych punktów, które łączy się potem poziomicami. Śladem takich badań w terenie są znaki geodezyjne. Wykorzystuje się je przy budowaniu domów, ogrodzeń czy projektowaniu nowej drogi. W mieście można czasem zauważyć niewielki metalowy punkt w ziemi, a poza miastem betonowy słupek tuż pod poziomem gruntu – to punkty pomiarowe. Takie punkty, określające wysokość, znajdują się także na ścianach niektórych budynków. Wszystkie są zaznaczane w specjalnych katalogach i wykazach punktów geodezyjnych. Dzięki nim punkt widoczny na mapie ma swoje odzwierciedlenie w terenie.

Co to za legenda?

To, co można znaleźć na mapie, jest wyjaśnione w tak zwanej legendzie. Łatwo więc można odczytać, co gdzie znajdziemy. Skoro zdobywamy wzniesienia, ważne jest przedstawienie ich wysokości na mapach. Dzięki temu wiadomo, czy podejście jest strome czy łagodne. Wysokość zaznacza się poziomicami, na których podawane są wysokości rzeczywiste nad poziomem morza. Dodatkowo w legendzie zaznaczone jest cięcie poziomicowe, czyli na przykład poziomice co 20 metrów. Im bliżej siebie naniesione na mapie, tym stok jest bardziej stromy. Umiejętność obserwacji poziomic może być przydatna jeszcze z jednego powodu. Wysokość wzgórza podawana jest w metrach nad poziomem morza – jest to wysokość bezwzględna. Ale może się okazać, że zdobycie szczytu jest łatwiejsze, ponieważ wysokość względna, czyli od podstawy do szczytu, jest mniejsza. Dzieje się tak, gdy okoliczny teren znajduje się dosyć wysoko. Na przykład wzniesienie o wysokości 300 metrów łatwiej zdobyć, gdy teren leży na poziomie 100 metrów nad poziomem morza. Wtedy mamy do pokonania tylko 200 metrów w górę, a nie 300.

Gdzie jest północ?

Kiedy nawigację satelitarną i mapy mamy w telefonie, mapa papierowa, a zwłaszcza umiejętność korzystania z niej, wydają się niepotrzebne. Czy na pewno? Papierowa mapa jest zawsze pod ręką i przede wszystkim nie straci zasięgu. Jak korzystać z takiej mapy? 1. Najpierw trzeba ją rozłożyć. 2. Następnie zorientować się, gdzie jest północ – zazwyczaj to góra mapy. 3. Później zgrać północ na mapie z północą w terenie – najlepiej z kompasem w ręku. 4. W kolejnym kroku przyłożyć kompas do krawędzi mapy i obracać tak, aż igła pokaże północ. Można też wykorzystać charakterystyczne punkty terenowe: rzekę, wzniesienie, drogę. Są one dobrą wskazówką – znalezione na mapie i w terenie wskazują miejsce, w którym jesteśmy. Problem może być w lesie, gdzie niewiele widać. Tu warto skorzystać ze słupków betonowych oznaczających działy lasu. Znajdują się one na skrzyżowaniu przesiek. Każdy słupek ma numer, który widnieje także na mapie. Na punkcie widokowym, przy szerokiej panoramie, dzięki dobrze zorientowanej mapie łatwo odnajdziesz rzeki, wzniesienia, zamki czy kominy. Z mapy określisz też, w jakiej odległości znajdują się te punkty.

Tajemnicze znaki

Już od XIX wieku zakładano znaki tak zwanej osnowy geodezyjnej. Podobnie jak dziś były one zabezpieczone przed zniszczeniem. Może w czasie wakacji uda wam się odnaleźć takie punkty. Gdzie znajdują się znaki? – na kościołach, – na wieżach, – na kamienicach, – w gruncie, – czasem na samym środku krzyża na wieży kościelnej albo na środku gałki pod krzyżem. Trzeba szukać metalowych punktów z napisem „znak geodezyjny”. Niekiedy jest to metalowy element z niemieckimi lub rosyjskimi napisami. Niektóre znaki wykonywano jako krzyż wyryty w mosiądzu, w cegle lub w kamieniu. Poza znakiem na powierzchni ziemi znajduje się on także pod ziemią, w razie gdyby ktoś uszkodził ten pierwszy lub go przesunął. Do potwierdzenia znaku – na przykład granicy działek – pod betonowym słupkiem z krzyżykiem umieszcza się odwróconą butelkę lub cegłę z krzyżykiem, jeśli trzeba byłoby wznowić znaki uszkodzone na powierzchni.